Հոգե-մտաւոր

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Մեր թուականէն 194 տարիներ առաջ՝ 17 հոկտեմբեր 1830 թուականին, ի բախտաւորութիւն հայ ազգին, լոյս աշխարհ եկած է հրապարակախօս, գրող, թարգմանիչ, բանասէր ու մանկավարժ Մատթէոս Մամուրեան. անոր գործերը լաւապէս սերտած անձեր պիտի հաստատեն, որ դժուար է գրականութեան մէջ գտնել իր ազգով մտահոգ հայ մը՝ ինչքան Մամուրեանը, որուն երազն էր տեսնել քաղաքակիրթ հայ ժողովուրդ մը՝ մարդկային բոլոր սրբազան արժեչափերուն համապատասխան:

ՄԱՇՏՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅ ԳԱԼՓԱՔՃԵԱՆ

Յաճախ կը յիշենք երջանկայիշատակ Գարեգին Ս. Պատրիարք Խաչատուրեանի (Գարեգին Ա. Տրապիզոնցի Խաչատուրեան. 1951-1961) անմոռանալի խօսքը, թէ՝ ժպիտը մաքուր սրտի եւ հանդարտ խղճի մը արտայայտութիւնն է։ Արդարեւ, մասնագէտներ կ՚ըսեն, թէ՝ ժպիտը, այսինքն՝ թեթեւ խնդուկը այտի, դէմքի մկանները կը զօրացնէ։

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Լիբանանի մէջ լոյս տեսնող «Ազդակ» օրաթերթը իր ուրբաթ, 6 սեպտեմբեր 2024-ի թիւին մէջ կը հրատարակէր «Զաւարեանական» երիտասարդի մը Տիր ստորագրութեամբ «Մուրացկան մտաւորականները» խորագրեալ գրութիւնը. գրողը իր յօդուածը կը վերջացնէ քիչ մը «ծանր» հնչող հետեւեալ տողով. «Մտաւորական ըլլալ` կը նշանակէ «պատուական» մուրացկան դառնալ»:

ՄԱՇՏՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅ ԳԱԼՓԱՔՃԵԱՆ

Մակար Եկմալեան՝ այս ականաւոր երաժիշտը եւ պատուական խմբավարը ծանօթ է իր սքանչելի «Պատարագ»ով։
Ան ծնած է Վաղարշապատ 1856 թուականին։ Իր մանկական հետաքրքրութիւնը երաժշտութեան, ինչպէս նաեւ ցուցաբերած բացառիկ ընդունակութիւնը այդ արուեստին հանդէպ զինք առաջնորդած են մինչեւ բարձրագոյն ուսումնական կեդրոններ։

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Եթէ երբեւէ ձեր ներաշխարհին մէջ զգացած էք պայքարը յոռետեսութեան ու լաւատեսութեան, տեսած խորտակումը վիշտի գոյութեան եւ յանկարծակի փլուզումը լաւատես ապրումներուն՝ ուրեմն մարդ էք: Յոռետեսութիւնը արդիւնքն ու ծնունդն է ցաւագին զգացումներու, մինչ լաւատեսութիւնը ձգտումը վշտին գոյութիւնը ուրանալու եւ մեղմացնելու եւ այս անվերջ պայքարը հայելին է կեանքին, որուն ինչութիւնը կը շարունակուի մնալ հարցականի տակ:

ՄԱՇՏՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅ ԳԱԼՓԱՔՃԵԱՆ

Հայոց ինքնուրոյն գրականութեան առաջին հեղինակ հանդիսացաւ Ս. Սահակ Պարթեւ, որ բացի Սուրբ Գիրքի թարգմանութենէն՝ թողած է մի քանի ուրիշ նամակներ՝ դաւանաբանական եւ այլ բովանդակութեամբ, եւ «Գիր աւանդութեան եւ կանոնք» կոչուած ընդհանրական նամակներ՝ որոնց մէջ մանրամասն կը խօսի Եկեղեցիի ուխտի փոխադարձ յարաբերութեան եւ պարտականութիւններու մասին։

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Մեր թուականէն 112 տարիներ առաջ հրատարակուած յօդուած մը «Կուսակցական ըլլանք» խորագրով ընթերցողները կը հրաւիրէր կուսակցական դառնալու. թէեւ կուսակցութիւնները դարաւոր անցեալ մը չունէին, գրեթէ նոր էին մեր ազգի կեանքին մէջ, սակայն կար վերապահութիւն մը. այդ թուականներուն կուսակցական ըլլալը հանրութեան կողմէ դրական ընդունելութիւն գտած չէր. յօդուածագիրը այս երեւոյթը հետեւեալ բառերով կը ներկայացնէ. «Պոլսոյ յետադիմական մամուլը, կուսակցական բառին այնպիսի իմաստ մը կու տայ, որ բաւական է մէկու մը ճակատին փակցնել զայն եւ ետեւէն «ի խաչ հա՛ն զդա» պոռալ տալ ամբոխին». յօդուածագիրին օրինակը ծանր է, սակայն ցոյց կու տայ այդ ժամանակաշրջանի մտածողութիւնը ու հակառակ այդ ըմբռնումին՝ յօդուածագիրը ետ չի մնար ժողովուրդը կուսակցական ըլլալու հրաւիրելէ, հակառակ անոր, որ լաւապէս կը գիտակցի, որ կուսակցական բառը այդ օրերուն համազօր էր «անաստուած» ըլլալու եւ կամ «ընտանեկան այլասերման» պիտակը ստանալուն:

ՄԱՇՏՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅ ԳԱԼՓԱՔՃԵԱՆ

Ե. դարու եկեղեցական եւ ազգային գրականութեան առաջին կոթող հանդիսացաւ Սուրբ Գիրքի հոյակապ թարգմանութիւնը։ Ղազար Փարպեցի կը ներկայացնէ այն խնդրանքը՝ որով հայ ժողովուրդը դիմեց Սուրբ Սահակ Պարթեւին Սուրբ Գիրքը հայերէնի թարգմանելու եւ հայ աշխարհի հոգեւոր մշակութեան պատճառ դառնալու համար։

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂ­ԼԵԱՆ

Պատանի սերունդին մօտ «հասունութեան» գաղափարը երթալով աւելի սխալ ու թիւր ընկալում կը ստանայ. այդ մէկը արդէն դժբախտաբար դուրս գալով ինքնագիտակցութեան, ինչպէս նաեւ կեանքի մարտահրաւէրները դիմակայելու ունակութենէն, հաստատուած է արտաքին նշաններու վրայ, մոռնալով որ հասունութիւնը հոգեկան աճն է եւ ո՛չ թէ մարմնական, իր մէջ ունենալով հոգեբանական լուրջ զարգացումներ, որով կը սահմանուի ճշմարիտ հասունութիւնը:

ՄԱՇՏՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅ ԳԱԼՓԱՔՃԵԱՆ

Մշակոյթները ազգային իրենց ուրոյն դրոշմը ունին, սակայն գիրը, լեզուն եւ արուեստը՝ որոնք իւրաքանչիւր անհատի, ժողովուրդի եւ ազգի պարագային տարբերութիւններ կը ճշդեն, արտայայտութեան կերպեր են միայն։ Ուստի, արժէքը՝ գիրին ետեւը եղող անգրելի հոգի՛ն է։ Այդ զօրութենէն պարպուած «գիր»ը, գրականութիւնը եւ արուեստը ունայնութիւն միայն կը տարածեն։